Praten met je kind over de oorlog, hoe doe je dat? Wat zeg/vraag je wel en wat niet. Zijn er regels voor?
Auteur: Marijke Uithol
Kinder- en jeugdpsycholoog / EMDR therapeut Europe Practitioner – met expertise in angst, trauma en rouw
www.ppmu.nl
Oprichter van de Butskees-methode
Leeswijzer: daar waar hij/hem staat, kan ook zij/haar gelezen worden
Waarom dit artikel
De berichten over de oorlog in Oekraïne raken ons allemaal. Oorlog is van alle tijden en nooit afwezig. Moet je je kind ver weg houden van nare onderwerpen als oorlog? Natuurlijk gunnen we onze kinderen een zorgeloze jeugd vol met regenbogen en eenhoorns. Helaas blijkt dit niet de realiteit: ziekte, verlies door bijvoorbeeld scheiding of overlijden en oorlog zijn onderdeel van het leven en dus opgroeien.
De grote discussie vraag is: wat vertel je wel en wat vertel je niet? En als je iets vertelt, hoe doe je dat dan? Het slechte nieuws is: er zijn geen regels ‘hoe het hoort.’ Praten met je kind over de oorlog is dus zo makkelijk nog niet. Het is maatwerk.
Op 25 februari 2022 publiceerde NU.nl een kort verslag van een telefonisch interview met mij over dit onderwerp. Het biedt een kort overzicht van de mogelijkheden, maar er is nog veel meer over te vertellen. In dit artikel lees je hier alles over.
Benieuwd naar het artikel op NU.nl? Klik hier
Dit artikel is bedoeld voor ouders die vragen hebben over hoe je dat doet: praten met je kind over de oorlog. Reageert jouw kind niet angstig en ervaar je zelf geen gevoelens van onmacht, dan zijn de tips in dit artikel voor jou overbodig.
–-> Neem een kijkje bij de gratis downloads.
Wat past bij jou? Wat past bij je kind?
Haal de tips uit dit artikel die passen bij jou en bij je kind. Niets moet.
Het artikel wordt opgedeeld in twee delen:
- Uitgangspunten, die je kan zien als een houding die je aanneemt.
- Tips.
Uitgangspunt 1: kinderen zijn veerkrachtig.
Er zijn situaties genoeg te bedenken waardoor je kind uit balans kan raken. Momenteel kun je denken aan ingrijpende gebeurtenissen zoals een coronacrisis en nu een Russische inval in Oekraïne. Wellicht speelt er in het leven van jouw kind nog meer. Als er voldoende middelen zijn (een veilig hechtingsfiguur, begrip, erkenning en ruimte om te leren omgaan met oplopende spanning) is er grond om te groeien.
Ingrijpende gebeurtenissen hoeven je kind niet te verzwakken en kunnen daarmee ook een bron van groei zijn. De weerbaarheid van je kind kan vergroot worden als je kind door zijn omgeving adequaat voorzien wordt in zijn (emotionele) basisbehoeftes)
–> Lees hier meer over (emotionele) basisbehoeftes.
Uitgangspunt 2: je mag mij alles vragen, maar ik heb niet op al je vragen een antwoord.
Straal uit dat je open staat voor een gesprek. Probeer je eigen mening voor je te houden, tenzij je kind erom vraagt. De gedachte kan lucht geven: ‘Ik weet het niet en ik hoef niet alle antwoorden te hebben.’ De mate waarin je kind om informatie vraagt, verschilt. Sluit aan bij de behoefte van je kind en die van jezelf.
Ben jij een ouder die graag over alles openheid geeft? Niets verkeerds aan, mits dat goed aansluit bij de informatiebehoefte van je kind. Dat hoeft niet in detail, hou het beknopt. Je hoort vanzelf een wedervraag als je antwoord niet tot voldoende bevrediging heeft geleid.
Uitgangspunt 3: er is geen waarheid.
Een mening is gevormd voordat we er erg in hebben. Geef ons mensen iets van informatie en ons brein geeft er direct een betekenis aan. Dat is nodig om te overleven: is het veilig of niet? Als we er niet alert op zijn, categoriseert het brein dit voor ons in goed/fout, het kiest partij. Partij kiezen kan veilig zijn voor je kind, toch is het ook een goed moment om je kind te leren dat een oordeel vellen moeilijk is als je niet alle feiten kent.
Kun je samen kritisch kijken naar de bron? Waren het vriendjes op een schoolplein? Of gevonden op internet? Het nieuws? Welke bronnen zijn meer betrouwbaar?
—> Naar de webshop van de Butskees-methode
Uitgangspunt 4: nare gevoelens horen bij het leven.
Praten met je kind over de oorlog betekent praten over gevoelens. Normaliseer dat gevoelens van angst, boos en verdriet bij het leven horen. Mensen doen soms hele nare dingen waar we niet altijd weten waarom ze dat doen. Je bent niet altijd gelukkig; verdragen dat je je even niet goed voelt, hoort erbij.
Uitgangspunt 5: wees nieuwsgierig.
Welke beeld heeft je kind bij de oorlog? Wat doet het met hem? De volgende vragen kunnen jullie op weg helpen.
- Wat weet je kind allemaal al? Wat heeft hij gehoord?
- Welke vragen heeft hij?
Uitgangspunt 4: Begin pas met uitleggen, nadat de vraag gesteld is.
Critici geven aan dat je vooral er niet over moet praten, omdat het kinderen kan schaden en zij zich bezig zouden moeten houden met ‘kinder-dingen’. Dus dan luidt de vraag: ga je er nou juist wel of juist niet over praten?
Als kinderen ernaar vragen, zijn ze eraan toe om het antwoord te horen.
Marijke Uithol
Een goede timing en passend taalgebruik zijn essentiële factoren om rekening mee te houden.
–>Lees hier meer hoe je je uitleg kan aanpassen aan je kind.
De volgende gedachte kan opspelen: ‘Kun je geen slapende honden wakker maken en je kinderen onnodig zorgen laten maken?’ Ja, natuurlijk kun je slapende honden wakker maken. Als er honden zijn (zorgen over het onderwerp) merk je dat aan de vragen die kinderen stellen. Als je hun zorgen latent aanwezig laat zijn (op de achtergrond, als kinderen geen vragen stellen) kunnen ze ongemerkt schade aanbrengen: concentratieproblemen bijvoorbeeld.
Door te vragen ‘Hebben jullie het op school ook over de oorlog gehad?’, ‘Wat weet je over de oorlog’ en ‘Heb je er vragen over’ kun je aansluiten bij de belevingswereld van je kind.
Als er geen zorgen zijn (geen honden), kun je erover praten zonder dat je kind de spanningsberg oploopt, dus is er ook niets aan de hand.
Als er zorgen komen (als er door praten met je kind over de oorlog nieuwe honden verschijnen), is dat een mooi aanknopingspunt om je kind te leren omgaan met zorgen, spanning en angst. Je kind leert naar beneden lopen van zijn spanningsberg en zo is er dus wederom niets aan de hand.
–> Het Totaalpakket van Butskees-methode biedt werkbladen om je kind te leren om te gaan met spanning, door middel van ontspanningsoefeningen, anders denken, afleiding zoeken en anders te doen.
Je hebt je kind zelfs weerbaarder gemaakt. Door niets te zeggen, kan je je kind misschien wel behoeden voor zorgen over deze oorlog, maar je kind zal op een ander moment weer andere zorgen krijgen (over een toets bijvoorbeeld): weten wat hij dan kan doen en vertrouwen hebben in zichzelf is dan iets wat hij opgebouwd heeft.
Kortom: als er slapende honden zijn, maak ze wakker en deal er samen mee. Deal met de angsten, praat over de gedachten die je kind heeft over deze oorlog, onderzoek wat de behoeftes zijn van je kind om weer van de spanningsberg te komen en minder angstig te voelen. Vraag het je kind ‘Wat heb je nu nodig?’; kinderen weten vaak zelf goed het antwoord.
Is je kind angstig? Misschien heb je iets aan de volgende tips
De volgende tips en adviezen komen deels uit het Butskees-basisboek, dat vol staat met technieken hoe je erkenning geeft aan de binnenwereld van je kind.
1. Neem de tijd om je kind te zien en zijn binnenwereld te erkennen.
Welke gevoelens, gedachten, wensen en behoeftes heeft je kind? Je kind heeft ongeacht zijn leeftijd de neiging conclusies te trekken uit wat hij opmerkt en voelt bij een ander en uit de informatie die hij opvangt op school of op televisie of social media. Kinderen hebben daarbij ook nog eens een wilde fantasie waarin van alles kan gebeuren.
Dat kan angstig en onveilig voelen; zie daar Bangkees ten tonele verschijnen. Sommige kinderen uiten hun Bangkees door vragen te gaan stellen. De tip hier: geef voldoende informatie om zich gehoord en erkend te voelen, maar open geen nieuwe deuren waar je kind nog niet aan toe is.
–> Speel het Butskees-kwartet om je kind te leren over oplopende spanning, het brein en alle Kezen.
Andere kinderen blijven stil. Welke stijl je kind ook heeft als het gaat om praten met je kind over de oorlog: onderzoek samen de binnenwereld. Ook als je kind het ogenschijnlijk niets doet, of als je kind op andere gebieden ergens mee lijkt te zitten, kun jij nieuwsgierig zijn. De weg van Bangkees naar Butskees gaat in een aantal stappen die te maken hebben met aandacht, ontspanning, anders denken en anders doen.
- Welke gevoelens roept de situatie op?
- Wat zijn de gevolgen voor je kind? Wat merkt je kind van deze oorlog?
- Welke gedachten heeft je kind over de situatie?
- Welke wensen heeft je kind? Wat zou je kind een goede oplossing vinden?
- Wat heeft je kind nodig om te kunnen zakken van zijn spanningsberg? (m.a.w. wat is zijn behoefte).
Dit pas je natuurlijk aan op je kind; hele jonge kinderen stel je geen/andere vragen dan jong-volwassenen. Is het verwoorden voor je kind lastig, kun je je kind hierin trainen door met het werkmateriaal van de Butskees-methode aan de slag te gaan. Door middel van 6 Kezen (Butskees, Bangkees, Booskees, Sipkees, Neekees en Pniekees) vertaal je die ingewikkelde binnenwereld. Jij en je kind leert welke gevoelens, gedachten, wensen en behoeftes de Kezen hebben, om zo te leren over emotie- en spanningsregulatie.
2. Bied een mate van uitleg die past bij je kind.
Het hangt per kind af wat het nodig heeft. Praten met je kind over de oorlog betekent aansluiten bij waar je kind behoefte aan heeft qua hoeveelheid informatie. Het ene kind (1) wil alle details weten om rust te kunnen ervaren, het andere kind (2) is al met een kort antwoord tevreden om verder te kunnen spelen. Voor een ouder met kind (2) kan een uitleg aan kind (1) als betuttelend overkomen.
Vel geen oordeel over elkaars manier van opvoeden: iedereen handelt met de beste intenties voor zijn kind.
Waarover kun je uitleg bieden of samen op zoek gaan naar de antwoorden?
- Je kan samen met je kind op onderzoek gaan hoe deze oorlog vorm heeft gekregen sinds het uit elkaar vallen van de Sovjet Unie. Is je kind creatief? Maak dan samen een collage of een powerpoint presentatie over het onderwerp.
- Wat geruststellend kan werken is bijvoorbeeld de gevolgen benoemen voor het kind. Die zijn nu natuurlijk niet zo groot, want je kind rijdt geen auto en hoeft de boodschappen niet te betalen. Maar als de stress oploopt in het gezin, omdat er financiële stress is, dan merkt je kind dat.
- Uitleg over waarom landen ruzie kunnen maken. Het kan voor je kind fijn zijn om moeilijke onderwerpen in kindertaal uitgelegd te krijgen met ondersteuning van beeld. Klik hier om de video van het jeugdjournaal te bekijken.
- Journalist Bram van der Putte legt het in deze video aan de hand van een Q&A de oorzaak en de gevolgen van de oorlog tussen Oekraïne en Rusland uit.
- Bekijk samen waar de landen liggen; bijvoorbeeld op een landkaart.
- Hoe ver ligt Oekraïne hier vandaan? Sluit aan bij de beleving van je kind, bijvoorbeeld ‘als we op zomervakantie gaan, moeten we 1 dag rijden, nou Oekraïne is wel twee of drie dagen rijden. Het ligt dus erg ver weg.
- Leg uit dat de kans heel klein is dat dit hier in Nederland ook gebeurt. Dat het daar in Oekraïne om een hele bijzonder nare situatie gaat. Dat het niet normaal is.
- Je kan uitleggen dat mensen fysiek geweld gebruiken als er een gebrek is aan woorden en een groot gevoel van onmacht (mensen het gevoel hebben niets aan de situatie te kunnen veranderen).
- Leg uit dat angst vaak gaat over een rampscenario: wat is het ergste dat kan gebeuren? Praat hierover. Hoe groot is die kans? En als dat gebeurt, wat zijn dan de gevolgen? Vraag door.
Wees voorzichtig met extra veel details.
Intense verhalen of beelden van de gevolgen van bombardementen zijn voor een kind niet nodig om te horen of zien: deze nieuwe informatie kan wel deurtjes openen waarover een kind kan gaan piekeren.
Let op timing
Is er je kind al hoog op zijn spanningsberg, is het misschien beter om dit onderwerp te laten rusten en er later met je kind over te praten. Beantwoord wel zijn vragen beknopt, maar pas op met het geven van extra informatie waarover je kind kan gaan piekeren.
3. Ondertitel jezelf en de ander.
Jij voelt wat. Benoem dat. Jij ziet wat gebeuren bij je kind. Benoem dat.
Ondertitel je kind: wat doet je kind? Kun je zijn gedrag en/of lichaamstaal benoemen? Check het gevoel dat jij denkt dat het weerspiegelt. Bijvoorbeeld: ‘Nou ik zie je helemaal wiebelen als we het hierover hebben, vind je het een beetje spannend? Volgens mij loop je de spanningsberg op. Wat kunnen we doen om je weer een beetje naar beneden te laten lopen?’
Om elkaar te zien, moet je tijd vrijmaken met je kind. Kun je inschatten dat dit voor je kind een spannende tijd of dagen zijn, neem extra de tijd om je kind echt te zien. Doe iets leuks samen. Quality time. Maar wees vooral aanwezig op de overgangsmomenten zoals bij weggaan en thuiskomen.
4. Hoe sta je er eigenlijk zelf in?
Sta eens stil hoe je het zelf vindt als ouder? Maakt het je angstig? Waarom? Hoe reageert jouw lichaam op deze situatie? Misschien ben je wel bang dat je kind met vragen komt waar je het antwoord niet op weet.
Excuseer jezelf als je een keer wat korter reageerde. Dat het komt omdat er dingen spelen waar je kind zelf verder niets mee hoeft (dat geld ook voor werkstress bijvoorbeeld) maar je kind wel kan merken.
5. Droom samen.
Wat wens je? Wat gun je deze mensen? Kun je liefde en dankbaarheid die kan opsturen? Onmacht is een naar gevoel; mensen krijgen de neiging om iets te gaan doen. Misschien kun je met je kind kaarten maken en versturen, geld inzamelingsactie verzinnen of tekeningen maken. Waar komt je kind zelf mee als je de vraag stelt (pas aan naar de leeftijd van je kind): ‘Oorlog is iets heel verdrietigs en maakt je boos, wat zouden we kunnen verzinnen om deze gevoelens om te zetten in iets dat bijdraagt aan een betere wereld?’
6. Doe iets met je angstige of boze gevoelens.
Naast gevoelens van angst kunnen gevoelens zoals onrecht en macht ook opspelen. Deze gevoelens zetten aan tot actie; geef kinderen de ruimte iets te doen, zoals een inzamelingsactie. Ga mee met hun initiatieve om bijvoorbeeld samen koekjes te bakken en verkopen, auto’s wassen, wat dan ook. Jongeren hebben behoefte aan contact met leeftijdsgenoten; laat ze zelf iets ondernemen met hun eigen peergroup.
Alle Kezen willen gezien worden, dus ook jouw Bangkees. Wat doet hij, wat heeft hij nodig? Maak een plannetje en werk dat uit op papier. Welke stappen kan ik doen als ik merk dat ik weer vervelende gedachten in mijn hoofd heb. Anders denken en anders doen. Gedachten uitdagen. Erover praten. Afleiding opzoeken.
Weer naar beneden lopen van je spanningsberg doet iedereen op zijn eigen manier. Bijvoorbeeld door afleiding te zoeken. Sommige kinderen vinden het fijn om lekker te scheuren met papier als iets ze dwarszit. Hard krassen met wasco, of steek samen iets in de fik. Geef ze iets om op te kauwen, dat reguleert stress, net als zorgen voor een rustige ademhaling of aan iets friemelen. Sommige kinderen halen moed uit een icoon of voorwerp waar ze kracht aan toeschrijven (juju).
Note: als je ouder of leerkracht bent van een kind uit een oorlogsgebied.
Opmerkingen en beelden over deze oorlog kunnen triggers zijn voor een kind waardoor zij herbelevingen krijgen, intrusies (flashbacks, nachtmerries, terugkerende gedachten aan een trauma) en/of vermijdingsgedrag laten zien. Indien hun ouders ook (onverwerkt) trauma hebben opgelopen, beschikken zij niet over een kalm brein waarmee zij hun kind kunnen reguleren. Praten met je kind over de oorlog kan dan een lastige opgave zijn.
Ga op zoek naar een hechtingsfiguur met een kalm brein.
Zoek iemand in het netwerk van het kind die (tijdelijk) kan optreden als kalm hechtingsfiguur. Dat kan een familielid zijn, vriend/vriendin of een vertrouwenspersoon op school. Praat met het kind, neem de tijd het kind te zien en van jou te mogen leren. Als de klachten ernstig zijn/worden, schakel dan een professionele traumabehandelaar in.
Afsluiting
Critici vragen zich af waarom er nu aandacht komt voor het onderwerp ‘Praten met je kind over de oorlog’ en vinden tips en adviezen over dit onderwerp overbodig. Hoewel ik de mening ‘hou kinderen zo ver mogelijk bij onderwerpen als oorlog vandaan’ deel, merk ik dat het niet lukt om kinderen te ontzien van de informatiestroom. School, vriendjes, op de radio, in de supermarkt of op een verjaardag kan het zomaar onderwerp van gesprek zijn; de informatie die je kind krijgt, kan vragen oproepen.
Beantwoord je die vragen onvoldoende, levert dit een gevoel van onveiligheid en angst op. Hoe je kind deze gevoelens van onveiligheid en angst uit, kunnen heel uiteenlopend zijn: van subtiele signalen zoals lastiger inslapen en veranderend eetgedrag tot paniek en huilen. Alles wat afwijkt van het normale gedrag is een signaal.
Heb je vragen naar aanleiding van dit artikel of heb je nog meer tips? Klik hier om een mail te sturen.
En nu…
Ben jij nou nog op zoek naar meer achtergrondinformatie over de Butskees-methode? Schaf dan het Butskees-Basisboek aan of neem deel aan de introductietraining. In het boek en tijdens de training word je meegenomen in het ontstaan van de methodiek en leer je a.d.h.v. praktijkvoorbeelden waar, wanneer en hoe de methodiek ingezet kan worden. Wil je juist meer oefenen met de methodiek en handvatten krijgen om de Kezen te introduceren bij je kind, leerling of cliënt? Neem dan deel aan de Butskees-verdiepingstraining. In 4 dagdelen ga je intensief aan de slag met het toepassen van de Butskees-methode a.d.h.v. jouw praktijkvraagstuk. Onderdelen zoals prikkelverwerking, de spanningsberg en het brein en een tal aan gesprekstechnieken komen voorbij. Jouw persoonlijke ontwikkeling vormt de rode draad voor deze 4 dagen, want hoe kan je iemand het beste begeleiden in het ontdekken en reguleren van zijn/haar binnenwereld? Juist! Door zicht te hebben op die van jezelf! Geen idee waar je moet beginnen? Geen probleem, wij helpen je graag op weg. Stuur een mailtje naar info@butskees.nl, dan spreken we elkaar snel! Veel Butskees-plezier!
Disclaimer: alle rechten voorbehouden aan de auteur.
© Copyright Psychologiepraktijk Marijke Uithol 2022. Alle rechten voorbehouden. De op deze website afgebeelde gegevens, waaronder begrepen teksten, foto’s, beeldmerken, (handels)namen en logo’s, zijn eigendom van of in licentie bij Psychologiepraktijk Marijke Uithol / De Butskees-methode en worden beschermd door het auteursrecht, merkenrecht en/of enig ander intellectueel eigendomsrecht. De hiervoor genoemde rechten gaan op geen enkele wijze over op (rechts)personen die toegang krijgen tot deze website.
De inhoud van deze website mag alleen worden gebruikt voor persoonlijke doeleinden. Het gebruik voor commerciële doeleinden is niet toegestaan. Het is de gebruiker van de website niet toegestaan de inhoud van de website geheel of gedeeltelijk te reproduceren, over te dragen, te verspreiden, te bewaren of tegen vergoeding beschikbaar te stellen aan derden, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van Marijke Uithol.
